Bilinmeyen Steve Jobs

Apple'ın kurucusu, 'teknoloji tarihini değiştiren adam' Steve Jobs'ın bizzat yayımlanmasını istediği biyografisiyayımlandı. Gazeteci Walter Isaacson'un iki yıllık araştırmasında çarpıcı ayrıntılar var.

*****

  

Steve Jobs'la ilgili, bugüne kadar çok şey yazılıp, çizildi. Amerikan Newsweek dergisinden Daniel Lyons'un görüşleri, içlerinde belki de en çarpıcı olanı: “Jobs'ın tuhaf bir yeteneği var: İhtiyacımız olduğunu bilmediğimiz cihazlar üretiyor ve sonra birden onlarsız yaşayamaz hale geliyoruz.” Steve Wozniak'la 1971'de çıktıkları ve iPad 2'ye uzanan 40 yıllık yolculukta Jobs, kendisini hep bir 'yolcu' olarak gördü: “Yolda çok şey öğrendim. Yapabileceğim her şeyi yaptım.”

      Jobs'ın, biyografisini yazması için defalarca ricada bulunduğu ve sonunda bu teklife boyun eğen Walter Isaacson'a söylediği şu cümlelerse, Daniel Lyons'un harikulade tespitinin açıklayıcısıydı sanki: “Bazıları 'Müşterilere istedikleri şeyi verin' diyor. Bizim işimiz müşterilerin ne isteyeceklerini onlardan önce bulmak. İnsanlar ne istediklerini, ancak onlara gösterdiğin zaman bilirler. Pazar araştırmalarına asla güvenmem. Bizim işimiz henüz sayfada olmayan şeyleri okumaktır.

      “İnsanlar ikiye ayrılır: Kahramanlar ve işe yaramayanlar”

     

      Sahiden de Jobs, pazar araştırmalarını sevmiyordu. Powerpoint sunumlarından da nefret ediyordu. Ruhsuz buluyor, bir ürünün ancak tatışarak hatta çarpışarak ortaya çıkacağına inanıyordu. Bu tavırları nedeniyle gün geldi Apple'dan kovuldu. Yıllar sonra geriye dönmesinin nedeni de, dibe vuran bir şirketin o agresifliğe ihtiyaç duymasıydı! Dokunmayı hep önemsedi. Uzun yıllar rekabet ettiği Microsoft'un sahibi Bill Gates'in, tabletlerdeki dokunmatik ekranlara yönelik benimsediği 'kalem' fikrini bu nedenle saçma buldu: “Tanrı bize zaten parmak vermiş. Kaleme ne gerek var.” Bugün parmaklarımızın dokunduğu iPod, iPad ve iPhone'da bunun meyvelerini yiyoruz. Sanatçı titizliği hiç değişmedi. Bir bilgisayar, yazılımından donanımına kadar bir bütün ve açılamaz olmalıydı. Herkesin kullanabileceği basitliği kadar, zefati ve tasarımıyla da dikkat çekilmeliydi. “Basitlik, karmaşıklığın zirve yapmış halidir.” diyordu, ölümüne dek bağlı kaldığı Zen felsefesinin de etkisiyle.

      İnsanları ikiye ayırıyordu: Kahramanlar ve işe yaramayanlar. Çalışanları, aynı gün içinde ikisi de olabiliyordu! 'Gerçekliği çarpıtma sahası' genişti ve kabul alanına girmeyen doğruları ya görmezden geliyor, ya da çarpıtıyordu. Çalışanlarının önerilerini, bazen kendi önerileri gibi sunması da bundandı. Ama hayatındaki en trajik yan da, biyolojik ailesinin kendisini sahiplenmediği gibi kendisinin de yıllarca sahiplenmediği evlilik dışı ilişkisinden olan kızı Lisa'yı görmezden gelmesiydi. Hayata siyah ve beyaz olarak baktığı iç dünyasında, o gerçekle yüzleşmeyi başardı. En büyük kahramanlarından olan Bob Dylan'ın dediği gibi 'Doğmakla meşgul değilsen, ölmekle meşgulsündür' ve Jobs, Apple'ın ve kendisinin her defasında küllerinden yeniden doğmasını, bu inançla gerçekleştirdi.

      “Ölümden sonrasına inanmak istiyorum”

Neden biyografisinin yazılmasını istemişti? “Çocuklarımın beni tanımalarını istedim. Her zaman yanlarında değildim ve ne yaptığımı anlamalarını istedim.” dedi. Kendi hayatının algılanmasına yönelik bir kaygının derin izlerini taşıyordu: “Hastalanınca fark ettim ki, ben öldükten sonra başkaları, hiçbir şey bilmeyen insanlar hakkımda yazacaklar. Yalan yanlış şeyler yazacaklar. O yüzden en azından bir kişi söylediklerimi duysun istedim.” Son günlerini yaşarken, ölümle karşı karşıya olduğu için öbür dünyaya daha fazla inanmak istediğini itiraf etti: “Onca deneyim ve bilgelikten sonra, bütün bunların yok olduğunu düşünmek tuhaf. Ölümden sonra bir şeylerin sürdüğüne inanmayı cidden istiyorum.” Devam etti... “Belki de açma-kapama düğmesi gibidir. Tık diye gidiveriyorsundur.” Son cümlesi vurucuydu: “Belki de bu yüzden Apple cihazlarına açma-kapama düğmeleri koymaktan hiç hoşlanmadım.”

      Walter Isaacson, 2009'dan onun ölümüne değin, hayatına giren onlarca insanla görüştü. Jobs, kitaba hiçbir müdahalede bulunmadı. 'Steve Jobs'ın ismiyle müsemma kitap, Türkiye'de, Domingo Yayınevi tarafından yayımlandı ve işte Jobs'un hayatındaki önemli satırbaşları:

           Düzenli esrar kullanıcısıydı

-     Üvey annesi Clara Jobs, 1915 Olayları sırasında Türkiye'den San Francisco'ya göç eden bir aileye mensuptu.

-     Biyolojik annesi Joanne, Abdulfattah Jandali isimli bir Suriyeli'den hamile kalınca, babası Joanne'yi evlatlıktan reddetmekle tehdit etti. Jandali, İstanbul ve Sorbonne'da eğitim almıştı. Müslüman olmasına rağmen, Cizvit okulunda yetişti.

-     15 yaşında esrar içmeye başladı ve sonra bunu düzenli hale getirdi. Oradan kaydığı LSD'yi uzun süre kullandı.

-     Steve Wozniak'la icat ettikleri 'mavi kutu' sayesinde telefon konuşmalarını bedavaya getirdiler. Bu kutuyla Vatikan'ı aradılar. Wozniak, Henry Kissinger taklidi yaparak Papa'yla görüşmek istediyse de maskeleri düştü. 40 dolara imal ettikleri cihazı 150 dolara satışa koydular. 100 civarında makine sattılar.

-     Meyve diyetleri yapıyordu ve bir elma çiftliğinden döndüğü sırada, Wozniak'la birlikte kurdukları şirkete 'Apple' ismini koydu.

     

           Çocuğunu kabullenmek istemedi

-     1977'de, kız arkadaşı Chrisann Brennan hamile kaldı. Ona kürtaj yaptırmasını söyledi; ama ısrar etmedi. Israrcı olduğu şey, asla (kendisi gibi) çocuğunun evlatlık verilmemesiydi. Baba olmak ve olmamak seçeneklerini tarttı. Uzun süre, ikincisinde karar kıldı. Lisa'yı görmezden geldi. Çocuğun kendisinden olmadığını iddia etti. Ama DNA testleri, yüzde 94.41'le çocuğun babası olduğunu kanıtladı.

-     Xerox PARC'ın eşleme ve grafik arayüzüne dair bilgilerini paylaşması karşılığında, Apple'a 1 milyon dolar yatırım yapmalarına izin verdi. Bu nedenle, 'yasal hırsızlıkla' suçlandı. “Fikirleri çalmaktan utanmadık hiç.” diyerek, Xerox'u beceriksizlikle suçladı. Yıllar sonra hırsızlıkla suçlayacağı Bill Gates ise ona bu olayı hatırlattı.

-     Apple'ın başına geçirdiği John Sculley'e genç yaşta öleceğini ve bu yüzden tarihe geçmek istediğini söylediğinde, 1983 senesiydi.

-     Macintosh'u piyasaya sürerken, George Orwell'ın eserine gönderme yaparak '1984 neden 1984 olmayacak?' sloganını benimsedi. Ridley Scott'a çektirdiği reklam filmi, Orwell'ın 'büyük birader'ine atıfta bulundu. 'Büyük birader' ekranda 'Başaracağız' dediği anda, Apple giysili bir kadın  kahraman, fırlattığı balyozla ekranı parçalıyordu. Tüm zamanların en iyi reklamları arasına girdi.

-     1985'te, Apple'dan gönderilirken hüngür hüngür ağladı.

-     Apple'dan ayrılınca Next'i kurdu. Ekim 1988'de Next'i tanıtırken, “İlk gerçek dijital kitapları ürettik.' diyecekti.

-     1986'da animasyon firması Pixar'ın yüzde 70'ini satın aldı. 1988'de, Teneke Oyuncak'la en iyi kısa animasyon Oscar'ını kazandı.

-     Ünlü sanatçı Joan Baez'le birliktelik yaşamaya başladığında, kendisi 27, Baez 41 yaşındaydı. İlişkileri 3 sene sürdü.

           Gerçek babasıyla, farkında olmadan tanıştı

-     Gerçek annesini, dedektif yardımıyla buldu, Gerçek anne ve babası, onu evlatılık verdikten sonra evlenmiş ve Mona adında bir kızları olmuştu. Daha sonra boşandıklarını öğrendi.

-     Kız kardeşi Mona babalarıyla tanıştı, o ise tanışmayı hiçbir zaman istemedi. Oysa farkında olmadan tanışmışlardı. Jandali'nin işlettiği San Jose'nin kuzeyindeki bir Akdeniz restoranına sıkça gidiyordu. Jandali, oğlu olduğunu bilmeden “Oraya Steve Jobs bile gelirdi. Yüklü bahşiş bırakırdı.” dediğinde, kız kardeşi şok oldu. Jobs'ın, oğlu olduğunu söylemedi. Jobs ise o tanışıklığı “O restoranın sahibiyle tanışmıştım. Suriyeli'ydi.” diye anlatacaktı. 

-     1981'de Laurene Powell'la evlendi. Evlendikten sonra bile evine uzun süre mobilya koymadı. Estetik anlayışına hitap etmediklerini savunuyordu.

-     Pixar ve Disney ortaklığıyla çekilen Oyuncak Hikayesi, bir animasyon olmasına rağmen, 1995'te en büyük hasılatı elde dedilen film oldu.

-     Gittikçe gerileyen ve Sun, IBM, HP'nin almak için dönüp bile bakmadığı Apple'a 2 Aralık 1996'da, 11 yıl sonra yeniden ayak bastı. Next'i Apple'a satacak, yönetim kuruluna girecek ve CEO olacaktı. Yaptı da. Microsoft'la işbirliğine gideceğini açıkladığı o gün, Apple'ın borsa değeri 830 milyon Dolar arttı. İki yıl zarar eden Apple'ı üç ayda 45 milyon Dolar kâra geçirdi. Sene sonunda 309 Milyon Dolar kâr elde etti.

-     Jony Ive'le kafa kafaya vererek, 1998 Mayıs'ında iMac'i üretti. Büyük ses getiren iMac, bir sene içinde 800 bin sattı. Apple'ın en hızlı satılan bilgisayarıydı.

-     Japon tasarımcı ve arkadaşı Issey Miyake'den kendisine üniform, boğazlı ve siyah bir kazak yapmasını istedi. Miyake'nin hazırladığı yüzden fazla siyah, boğazlı kazak Job'sla özdeşleşti.

-     Apple'a yılda sadece bir Dolar karşılığında döndü. Hisse bağışlanmasından sonraki isteği, kendisine bir 'Gulfstream V' model uçak alınmasıydı.

           Hayranı olduğu Bob Dylan'ı yeniden zirveye çıkardı

-     Korsanın vurduğu müzik piyasasını iTunes'la canlandırdı. Altı günde bir milyon şarkı sattı. Bir senede 70 milyon şarkıya ulaştı.

-     Müziğe hayrandı ve Bob Dylan'dan çok etkilenmişti. Dylan'ı iPod reklamlarında oynatmayı başardı. Tüm şarkılarını içeren dijital seti 199 Dolar'dan sattı. Dylan'ın yeni albümü Modern Times, Jobs sayesinde, 1986'daki Desire albümünden sonra ilk kez zirve yaptı.

-     Beatles ve U2 için de hamle yaptı. U2 için özel iPod üretti, ilkelerinden ödün verdi. U2'nun yeni albümü bir haftada, 840 bin sattı ve bilboardlara bir numaradan girdi.

-     Kayıp Balık Nemo'yla, Pixar ve Disney, tüm zamanların en popüler animasyon filmini yaptı. Film, en iyi animasyon Oscar'ını aldı.

-     Pixar'ı Disney'e 7,4 milyar dolara sattı. Disney'in en büyük hissedarı oldu.

           9 aylık inadı, kanseri büyüttü

-     Ekim 2003'te kanser olduğunu öğrendi. Doktorlardan birisi, sadece birkaç ay ömrü kaldığını söyleyip, “Yarım kalan işlerini tamamla.” dedi.

-     Pankreasındaki tümör alınabilirdi; ancak ameliyat olmayı reddetti. Diyet ve şifalı otlarla, kanseri atlatacağına inandı. 9 aylık inadının ardından, kanserin büyüdüğünü gördü. 31 Ekim 2004'te pankreasının bir kısmını aldılar.

-     Iphone'u 2007 Haziran'ında 500 Dolar'dan piyasaya sürdü. Microsoft'un 'Başarılı olamayacak kadar pahalı' dediği telefon, 2010'un sonunda 90 milyon tane satmış olacak ve küresel pazardaki telefon kârının yarısından fazlasını toplayacaktı.

-     Mart 2009'da, karaciğeri değiştirildi. Ancak kanser başka yerlere yayıldı. Ameliyat sırasında midesinin boşaltılmasını istedi. Kendisini dinlemeyen doktorlar yüzünden az kalsın boğularak ölecekti.

-     2010 Ocak'ta iPad'i tanıttı. Hayal kırıklığına uğrayanlar çoksa da, o gün kendisini arayan Genelkurmay Başkanı Rahm Emanuel'in takdirini kazandı.

-     Bir aydan kısa sürede 1 milyondan fazla iPad satıldı. 2011 Mart'ında bu sayı 5 milyona vardı.

-     Google'ın Android'le iPhone'u kopyaladığını iddia ederek, dava açtı. Bunun için son parasına ve son nefesine kadar savaşacağını ilan etti.

-     Kendisine büyük kazık attığını söylediği Adobe'a tuttuğu kin nedeniyle, iPod ve iPhone'ların asla Flash uyumlu olmayacağını söyledi.

-     Apple uygulamalarındaki 'pornografi yasağı'nı, “Bunun ahlaki bir yükümlülük olduğuna inanıyoruz.” diyerek, savundu.

-     İphone 4'ün anten sorunu nedeniyle başta geri adım atmak istemedi. Özür talebinde bulunanların hevesini “Telefonlar kusursuz değil. Biz de kusursuz değiliz.” diyerek kursağında bıraktı. Bu konuşmadan sonra, iade oranı yüzde 1.7'de kaldı.

            Hayatının en iyi tatilini, Türkiye'de geçirdi

-     “Hayatımın en iyi tatili.” dediği 2009'da,  İtalya'dan Türkiye'ye kadar uzandı. Efes'ten çok etkilendi. İstanbul'da kendilerine bir tarih profesörü rehberlik etti. Türk hamamına girdi. Türk kahvesi içerken “Türk gençlerinin umrunda mı? Hepsi dünyadaki gençlerin giydiklerini giyiyor, yiyor ve içiyor.” dedi. Türkiye gezisinden “Artık tek bir dünyayız.” mesajı çıkardı.

--    Obama'yla 2010 sonbaharında ilk kez görüştü. Ona “Başkanlığın tek dönem olacak.” dedi. Eğitim sistemini eleştirdi, ders kitaplarının dijital olması gerektiğini iletti. 2011 Şubat'ında Silikon Vadisi'nde bir kez daha buluştular. Google, Facebook, Oracle gibi şirketlerin patronlarını da bu yemeğe davet etti. Obama'ya, yabancı mühendislik öğrencilerine ülkede kalma vizesi verilmesi gerektiğini söyledi.

-     2011 Noel'inde 52.5 kiloya kadar düştü. Ağrıları arttı. Ölmek üzere olduğunu etrafındaki insanlarla dramatik biçimde paylaştı. Depresyona girdi.

-     24 Ağustos'taki Apple toplantısına son kez katıldı. CEO'luk görevini Tim Cook'a bırakmak istediğini söyledi.